Tavuklarda Davranış Bozuklukları – Kanibalizm, Stres, İsteri

Kanatlı hayvanlarında diğer canlılar gibi güneş ile güne başlama gıda ihtiyaçlarını giderme , su ihtiyaçlarını giderme , tuvalet ihtiyaçlarını giderme gibi basit bir günlük aktiviteleri vardır . Ancak bazı durumlarda sebebibi bulabildiğimiz veya bulamadığımız  etkenlerin varlığı ile onlarında psikolojik durumlarında değişimler meydana gelebilmektedir . Onlarda bizler gibi beyin aktivitesi olan , duyguları ve iç güdüleri olan canlılardır . Bu günkü yazımızda kanatlı hayvanalarda tespit edilen bazı davranış bozuklukları üzerinde duracağız .

1 ) KANİBALİZM ( Yamyamlık )

Kanibalizm yani yamyamlık davranış bozuklukları, sosyal olarak baskın tavukların diğerlerinin tüylerini gagalayarak başlayan tavukların ve hindilerin saldırgan davranışlarından kaynaklanır . Kanatlı hayvanlarda kanibalizm , gagaya bağlı yaralanmayı ve ardından kan ve diğer komplike dokuların tüketimini içerir . Civcivlerde genellikle ayak parmaklarının gagalanması şeklindedir . Daha büyük tavuklarda ise tüy yolma , çekme , başın , kuyruğun derisini kanatmaya varan gagalama davranışını içerir . Kanıtlar, yaşamın erken dönemlerindeki deneyimlerin, kümes hayvanlarında kanibalizmin daha sonraki gelişimi için önemli etkileri olduğunu ve kanibalizm davranışının, davranışla ilgilenen diğer tavukları gözlemleyerek geliştirilmiş öğrenilmiş bir huy olduğunu göstermektedir.

Ayrıca, yumurtlamadan hemen sonra kloaka gagalamayı veya baş, tarak, ayak ve  ayak parmaklarının derisini gagalamayı da içerebilir.      Bu kötü huyun alışkanlık kazanmasında , kümesin kalabalık, aşırı ışık yoğunluğu ve yem rasyonundaki içerik eksikliğinin önemli olduğu bilinmektedir . Ek olarak, yumurta üretimine giren tavuklar veya zaten üretimdeki tavuklarda, mukoza yumurta yumurtlama sırasında ve sonrasında kloakadan çıkacak ve bu kırmızı doku gagalamayı çekecektir . Diğer faktörler yetersiz yemlik alanı, mineral ve vitamin eksiklikleri, cilt yaralanmaları ve her gün ölülerin kümesten uzaklaştırılmaması sayılabilir . Sorun gagalama nedeniyle tavukların kaybına ek olarak, kanibalizim sıklıkla bulaşıcı hastalıkların yayılmasına da yol açar .

Yumurta endüstrisi, yem rasyonlarında ana protein kaynağı olarak bitki proteini kaynaklarına, özellikle soya fasulyesine giderek daha fazla bağımlı hale gelmiştir . Tavuk yem rasyonlarında hayvansal proteinlerin bulunmamasının giderek artan  kanibalizm vakalarıyla ilişkili olabileceği düşünülmektedir .

Kanibalizm ile yem arama davranış bozuklukları arasında belirgin bir ters ilişki vardır. Bu ilişki şöyle açıklanabilir tavuklar daha uzun süreler boyunca yiyecek arama davranışı ile uğraşırsa, kanibalizm eylemleri için daha az zamanları vardır ve bunun tersi de geçerlidir.

Kanibalizmin önlenmesi  yukarıdaki risk faktörlerinin düzeltilmesine veya azaltılmasına bağlıdır .

Yapılması gereken başlıca müdahaleler ;

• Hayvanların yem rasyonlarıda protein ve esansiyel amino asit kaynaklarını değiştirmek
• Kümesteki hayvan yoğunluğunu azaltmak
• Kümes içi rahatsız edici ışıklandırmayı azaltmak , daha loş bir ortam sağlamak.
• Ölen hayvanları diğerlerinin gagalamasına fırsat vermeden kümes dışına çıkartmak .
• Kümes altlığında palanya talaşı kullanmak sayılabilir

Kanibalizim  davranışını azaltmak için kullanılan en yaygın teknik gaga düzeltmedir. Gaga düzeltme, kuşların şiddetli tüy gagalama veya yamyamlık yapmasını önlemek için gaga uçlarının düzlendiği bir işlemdir . Üst gaganın keskin distal ucunun (ucu) kırpılması, cilt travmasını gagalamadan azaltır; bu 1 günlükken yapılabilir ve olgunlaşan piliçlerde ayda bir tekrarlanabilir. Gaganın ucu, kuluçkada çıım gününde kızılötesi ısı ile yakılarak gaga kesimi  yapılabilir , bu da minimum stresle kısaltılmış bir gagaya neden olur. Yaşlı kümes hayvanlarında gaga kesimi sırasında kan akışını durdurmak için  dağlama gereklidir.

Yumurtlayan tavuklarda tüy gagalama ve kanibalizm salgınları, yumurta endüstrisinde hem refah hem de ekonomi açısından ciddi bir sorun olmaya devam etmektedir. Yumurtlayan tavuklar arasındaki kanibalizmi azaltmak için stratejiler geliştirirken, kanibalizm davranışının nedenlerine göre düzeltmelere gitmek önemlidir . Kanibalizm davranışı başlatan temel sorunlarının anlaşılması, bu davranışın azaltıldığı veya gelişmediği barınma ve üreme koşullarının belirlenmesine yardımcı olacaktır. Kanıtlar, tavuk yumurtlamadaki kanibalism davranışının kümesteki  yetersiz yemlik alanı ve kalitesiz yem ile ilişkili olduğunu göstermektedir. Bu nedenle, yemlik alanının ve yem içeriğinin ideal olarak uygun yem maddelerinin  sağlanması, tavukların yumurtlamadaki kanibalizm davranışlarının insidansını önleyebilir veya azaltabilir.

2) STRES

Hayvanları birçok davranışının kaynağının iç güdüsel olduğu daha az kısmının ise düşünsel kaynaktan köken aldığı bilinmektedir . Bu iç güdüsel davranışların engellenmesi , baskılanması sonucunda bazı davranışsal problemler ortaya çıkmaktadır . Bu davranışlar hayvan için acı verici olabilmektedir . Baskı halini yaratan etkiye ise stres denilmektedir .

Tavuklar için stres yaratan bazı faktörler arasında yem ve suyun yetersiz oluşu , belirli bir metre kare alan içerisinde aşırı hayvan bulunması , yüksek veya düşük ısı , bulaşıcı ve hayvanı halsiz bırakan hastalıkların oluşu ,iç ve dış parazitlerin hayvanları sürekli rahatsız etmesi , gaga kesimi , aşılamalar , hayvanların bir kümesten diğerine taşınmaları ve yeterli ekipman olmayışı kaynaklı kümes içindeki dominant hayvanların  zayıflara yaptığı eziyetler gösterilebilir . Tavuklarda stres oluşturan bu faktörler pek çoğu önemsiz gibi görünen ancak birçok ufak etkenin birikmesi sonucu hayvanda stres oluştururlar . Stres ve strese neden olan olaylar tavuklarda her yaşta aynı şiddet ve etkiyi göstermemekte ,  bazı dönem aralıklarında ve ortamın elverişli olduğu durumlarda daha yoğun olarak görülmektedir . Örneğin yumurtlama dönemi öncesi ve yumurta döneminin başınıda kapsayan 17 – 25 haftalık yaş aralığı yumurtacı tavuklar için stres faktörlerinin en yüksek olduğu dönemlerdir .

Bu amaçla verimli bir üretim yapabilmek ve işletmenin karlılığını maksimize etmek için hayvanlardaki bu stres yaratan tüm koşulların giderilmesi acilen önemlidir . Negatif şartlar giderildikçe hayvanların keyifleri yerine gelicek ve bu yem su ntüketimlerine yansıyacaktır . Devam eden günlerde de yumurta verimleride yavaş yavaş yükselme göstereceketir .

 3 ) İSTERİ ( Aşırı Korku )

Korku hastalığı da denilen isteri her yaştaki tavukları etkileyen bir davranış bozuklukları sorunudur . Beyaz yumurtacı ırklarda ( Leghorn ) kendini kümes içerisinde bir boydan öbür boya sürü şeklinde koşma halinde göstermektedir . Kafes yetiştiriciliğinde ise bu durum kafes içerisinde kendini sağ sola kaçışa şeklinde gösterir . Ağır ırklarda ve kahverengi yumurtacılarda ise çok daha az rastlanan bir durumdur . Kümeste veya kafeste aşırı kalabalık , yetersiz havalandırma , ani şiddetli gürültü varlığı , kümese yabancı insanların veya vahşi bir hayvanın girmiş olması gibi etmenler korku halini güçlendirmektedir . Bu korku hali kapalı sistem kümeslerde hayvanların bir köşeye doğru yığılmalarına , bu yığılmayla ise altta kalan tavukların ezilmesine ve havasızlıktan ölmesine neden olabilmektedir . Ciddi kayıplara neden olabilen bu korku hali sürekli kümes içi şartlarının sakin tutulması ile biraz olsun önlene bilmektedir . Diklemesine uzun kümeslerde aralara koşmayo önleyecek barikatların ve bölmelerin yapılmasıda sürü hareketlerinin önlenmesinde yararlı olmaktadır .

4 ) EŞCİNSELLİK

Eşcinsellik hareketleri daha çok sürüdeki baskın horozların , genç veya güçsüz olan horozları kendi güçlerini kabul ettirmek ve sürünün dişilerine sadece kendisinin sahip olduğunu kanıtlamak için yapılan bir davranıştır .